Agresja czy szkolne wybryki? - Rozmowa z Ewą Czemierowską

Czy przemoc w polskich szkołach jest problemem?
- Przemoc zawsze jest problemem, niezależnie od skali zjawiska, ponieważ pozostawia trwały uraz psychiczny i utrwala destrukcyjne zachowania. Badania wskazują też, że wzrasta liczba aktów przemocy. Samo zjawisko przemocy szkolnej nie jest nowe. Niepokoi obniżenie się wieku dzieci stosujących przemoc oraz jej coraz brutalniejsze i wyrafinowane formy. Nie chodzi jednak o bicie na alarm, bo gdyby nawet tylko jedno dziecko było w szkole ofiarą przemocy, to i tak należałoby się tym problemem zająć.

Po czym można poznać, że mamy do czynienia z przemocą szkolną, a nie np. z uczniowskim łobuzerstwem? Jeśli uczeń przylepi do czoła innemu uczniowi gumę do żucia albo ukłuje go cyrklem, to już przemoc?

- Wiele niepokojących zjawisk bywa bagatelizowanych, traktowanych w szkole jako zabawa, wygłupianie się, "normalne" przejawy dojrzewania, złośliwość, zachowania wulgarne, bądź "tylko" zwykły wandalizm. Ukłucie cyrklem jest zachowaniem agresywnym, bo trudno założyć, że nie robi ono krzywdy osobie ukłutej, choć może się przecież zdarzyć, że stanie się to niechcący i trudno wtedy byłoby uznać to za agresję. Czy może być przejawem przemocy? Owszem, ale trzeba by się dokładniej przyjrzeć sytuacji: czy zachowanie było jednorazowe, czy się powtarzało, czy sprawca jest wyraźnie silniejszy od ofiary. Same formy zachowań mogą być identyczne w przypadku agresji i przemocy, nawet w zwykłej, choć czasem niebezpiecznej, zabawie. Z tego też względu postawienie diagnozy, że mamy do czynienia z przemocą, może być na pierwszy rzut oka trudne.

Jakie formy przybiera przemoc szkolna?

- Może być to przemoc fizyczna: bicie, kopanie, plucie, popychanie, szarpanie, wymuszanie pieniędzy, zabieranie przedmiotów, niszczenie własności lub też dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie, ośmieszanie, grożenie, rozpowszechnianie plotek, oszczerstw, pokazywanie nieprzyzwoitych gestów. Są też pośrednie formy przemocy, np. namawianie innych do ataków fizycznych lub słownych, wykluczanie, izolowanie kogoś. Przemoc jest zawsze problemem systemu, w którym się pojawia. Istnieją ścisłe związki między sposobem funkcjonowania szkoły, relacjami w gronie nauczycielskim, sposobem traktowania uczniów przez nauczycieli a tym, jak oni sami się zachowują wobec rówieśników i dorosłych.

Jak skutecznie przeciwstawiać się przemocy?

- Skuteczne mogą być tylko te działania, które będą miały charakter ciągły i systematyczny, a obejmą: nauczycieli, pracowników szkoły, rodziców, uczniów. Każda z tych grup musi być objęta edukacją na temat agresji i przemocy, a osoby, które potrzebują pomocy, powinny ją otrzymać. Muszą istnieć jasne, wspólne dla wszystkich normy i zasady oraz procedury interwencji i postępowania w przypadkach agresji i przemocy. Skuteczny system zapobiegania przemocy szkolnej może mieć w poszczególnych szkołach indywidualny charakter. Każda szkoła ma własną specyfikę oraz zróżnicowane problemy, potrzeby i możliwości. W razie potrzeby też powinna otrzymać wsparcie instytucji zewnętrznych, takich jak np. straż miejska, pracownicy ośrodków pomocy społecznej, poradni psychologiczno-pedagogicznej, kuratorzy sądowi, policja, organizacje pozarządowe.